Η Διαδικασία Αναγνώρισης Αγίων στην Ορθόδοξη Εκκλησία – Βήματα και Τελική Απόφαση

Αναλυτική παρουσίαση της διαδικασίας αναγνώρισης Αγίων στην Ορθόδοξη Εκκλησία. Πώς ξεκινά η τιμή ενός αγίου από τον λαό, ποια βήματα ακολουθούνται (συλλογή στοιχείων, εισήγηση επισκόπου, απόφαση Συνόδου) και ποιος φορέας αποφασίζει τελικά την επίσημη αγιοκατάταξη.

1. Λαϊκή τιμή και φήμη αγιότητας: Το πρώτο στάδιο είναι η ευλαβική φήμη που περιβάλλει το πρόσωπο του υποψήφιου Αγίου. Μετά την κοίμηση ενός ενάρετου χριστιανού (μπορεί να είναι μοναχός, κληρικός ή λαϊκός), αρχίζουν να κυκλοφορούν μαρτυρίες για την αγία ζωή του και – πολύ σημαντικό – μαρτυρίες για θαύματα που σχετίζονται με αυτόν, είτε εν ζωή είτε μετά θάνατον (θαυματουργικές θεραπείες, εμφανίσεις, κλπ). Ο πιστός λαός ξεκινά αυθόρμητα να τιμά το πρόσωπο αυτό: επισκέπτονται τον τάφο του, προσεύχονται σε αυτόν ζητώντας τη μεσιτεία του, αναφέρουν το όνομά του σε ευχές, ίσως φιλοτεχνούν και εικόνες του για ιδιωτική ευλάβεια. Αυτό το στάδιο μπορεί να διαρκέσει αρκετά χρόνια – συνήθως αρκετές δεκαετίες – ώστε να φανεί αν η τιμή έχει διάρκεια και ευρύτητα και δεν είναι μια παροδική ή τοπικά περιορισμένη εκδήλωση σεβασμού​. Η παράδοση θέλει να περνά μια “δοκιμασία του χρόνου” η φήμη αγιότητας, ώστε να βεβαιωθεί η Εκκλησία ότι δεν πρόκειται για ένα πρόσκαιρο συναίσθημα ή μια αυθυποβολή. Πάντως, δεν υφίσταται κάποιος αυστηρός κανόνας (π.χ. “πρέπει να περάσουν 100 χρόνια”). Υπάρχουν περιπτώσεις όπου η αγιότητα ενός προσώπου αναγνωρίστηκε ευρέως πολύ σύντομα (όπως είδαμε με τον Άγιο Παΐσιο ή παλαιότερα με τον Άγιο Νεκτάριο), διότι τα πνευματικά τεκμήρια ήταν ισχυρά.
2. Συλλογή στοιχείων και εξέταση: Όταν η ευλάβεια προς το πρόσωπο αυτό λάβει μαζικές διαστάσεις και επιμείνει στον χρόνο, η Εκκλησία αρχίζει να εξετάζει το ενδεχόμενο επίσημης αναγνώρισης. Μια επιτροπή ή ομάδα ειδικών (θεολόγων, ιστορικών, κληρικών) αναλαμβάνει να συγκεντρώσει όλα τα σχετικά στοιχεία. Αυτά περιλαμβάνουν: λεπτομερή καταγραφή του βίου του υποψηφίου Αγίου (για να φανεί αν έζησε με ορθόδοξη πίστη και αρετή), καταγραφή των θαυμάτων που του αποδίδονται, συγκέντρωση των λόγων και διδαχών του (αν υπάρχουν γραπτά ή προφορικά), καθώς και μαρτυρίες ανθρώπων που τον γνώρισαν προσωπικά και μπορούν να βεβαιώσουν για την οσιότητά του. Η επιτροπή αυτή μπορεί να είναι ανεπίσημη στην αρχή (π.χ. ομάδα πιστών ή το μοναστήρι του Αγίου που συλλέγει στοιχεία), αλλά στη συνέχεια σχηματοποιείται υπό την αιγίδα της τοπικής εκκλησιαστικής αρχής.
3. Εισήγηση του τοπικού Μητροπολίτη: Μετά την συλλογή επαρκών στοιχείων, ο αρμόδιος Μητροπολίτης (στην επικράτεια του οποίου έζησε ή ετάφη ο υποψήφιος Άγιος) αναλαμβάνει να φέρει το θέμα στην επίσημη Εκκλησία. Συντάσσει μια έκθεση – εισήγηση προς την Ιερά Σύνοδο της Εκκλησίας (αν πρόκειται για Αυτοκέφαλη Εκκλησία όπως η Εκκλησία της Ελλάδος) ή προς το Οικουμενικό Πατριαρχείο (αν ο Άγιος ανήκε σε περιοχή δικαιοδοσίας του Πατριαρχείου, όπως π.χ. το Άγιον Όρος). Στην εισήγηση αυτή, ο Μητροπολίτης παρουσιάζει συνοπτικά τον βίο, τα θαύματα και την αυξανόμενη τιμή του εν λόγω προσώπου και ζητά να προχωρήσει η επίσημη αναγνώριση της αγιότητάς του​. Συχνά η εισήγηση συνοδεύεται από τις ευλογίες και άλλων αρχιερέων, αν η τιμή έχει απλωθεί και πέρα από τα στενά όρια μιας μητροπόλεως.
4. Συνοδική απόφαση – Πατριαρχικός Τόμος: Αφού τεθεί το θέμα ενώπιον της ανώτατης εκκλησιαστικής αρχής, ξεκινά η συνοδική εξέταση. Η αρμόδια Κανονική Επιτροπή (επί θεμάτων αγιοκατάταξης) μελετά την εισήγηση και τα συγκεντρωμένα στοιχεία. Εάν όλα είναι σύμφωνα με την Ορθόδοξη πίστη και τάξη (δηλ. δεν υπάρχει κάτι μεμπτό στη ζωή ή στη διδασκαλία του προς αναγνώριση προσώπου, και τα θαύματα φαίνονται γνήσια), η Επιτροπή εισηγείται θετικά προς την Σύνοδο. Στο τελικό στάδιο, η Ιερά Σύνοδος –το ανώτατο συλλογικό όργανο των επισκόπων– ψηφίζει επί του θέματος. Αν η απόφαση είναι θετική (συνήθως λαμβάνεται ομόφωνα, δεδομένης της σοβαρότητας), τότε εκδίδεται η επίσημη πράξη της αγιοκατάταξης. Στην περίπτωση του Οικουμενικού Πατριαρχείου, αυτή η πράξη λαμβάνει τη μορφή Πατριαρχικού και Συνοδικού Τόμου Αγιοκατατάξεως, ο οποίος υπογράφεται από τον Πατριάρχη και όλους τους συνοδικούς αρχιερείς​. Ο Τόμος αυτός διακηρύσσει ότι «η Εκκλησία κατατάσσει τον δείνα δούλο του Θεού στο αγιολόγιο», ορίζοντας την ημερομηνία εορτής του και απονέμοντάς του τον χαρακτηρισμό (π.χ. Όσιος, Άγιος, Ομολογητής, κλπ., ανάλογα με τον βίο του).
5. Επίσημη εκκλησιαστική ανακοίνωση και τελετή: Ακολούθως, η Εκκλησία ανακοινώνει πανηγυρικά στο πλήρωμα την απόφαση. Αυτό γίνεται με επίσημο ανακοινωθέν και συχνά με μια πρώτη πανηγυρική δοξολογία. Συνήθως τελείται μια ειδική ακολουθία όπου αναγιγνώσκεται ο Συνοδικός Τόμος της αγιοκατάταξης ενώπιον του κλήρου και του λαού​. Συμβολικά, στην τελετή αυτή μπορεί να αποκαλυφθεί η πρώτη επίσημη εικόνα (αγιογραφία) του νέου Αγίου και να λιτανευθεί. Από εκείνη τη στιγμή, ο νέος Άγιος μνημονεύεται στις ακολουθίες της Εκκλησίας.
6. Σύνταξη υμνολογίας και καθιέρωση εορτής: Μετά την απόφαση, λόγιοι μοναχοί ή θεολόγοι συνθέτουν την επίσημη Ακολουθία του Αγίου – δηλαδή τους υμνους (απολυτίκιο, κοντάκιο, κανόνα κλπ) που θα ψάλλονται την ημέρα της μνήμης του​. Ορίζεται η ημερομηνία της ετήσιας εορτής του (συνήθως η ημέρα της κοίμησής του, που θεωρείται γενέθλιος ημέρα του στον ουρανό). Παράλληλα, αν υπάρχουν ιερά λείψανα του Αγίου, τοποθετούνται προς δημόσια προσκύνηση – είτε στον τάφο του είτε σε ναούς​. Η Εκκλησία, δηλαδή, παρέχει όλα τα λειτουργικά και λατρευτικά μέσα για την τιμή του νέου Αγίου από τους πιστούς.
7. Πανηγυρικός εορτασμός και διάδοση της τιμής: Η πρώτη επίσημη πανηγυρική εορτή του Αγίου τελείται, όπως προαναφέρθηκε, με ιδιαίτερη λαμπρότητα, συχνά προεξάρχοντος ενός υψηλού εκκλησιαστικού αξιωματούχου (Πατριάρχη ή Αρχιεπισκόπου)​. Αυτός ο εορτασμός επισφραγίζει και στα μάτια του λαού την αγιοκατάταξη. Από εκεί και πέρα, ο Άγιος αυτός περιλαμβάνεται σε όλα τα ημερολόγια και τα αγιολόγια της Ορθόδοξης Εκκλησίας. Η τιμή του μπορεί να επεκταθεί σε όλη την ανά την οικουμένη Ορθοδοξία, ειδικά αν ο Άγιος είχε διεθνή ακτινοβολία. Οι πιστοί μπορούν πλέον να του απευθύνουν προσευχές δημόσια, να χτίζουν ναούς επ’ ονόματί του, να δίνουν το όνομά του στα παιδιά τους και γενικώς να τον τιμούν επίσημα ως Άγιο, χωρίς καμία επιφύλαξη.