Πολύ συχνά οι οφειλέτες, οι αιρετοί μεταβιβάζουν τις περιουσίες τους προκειμένου να αποφύγουν την εκπλήρωση των υποχρεώσεών τους έναντι των δανειστών τους, που συνήθως είναι τράπεζες, οι καταλογισμοί που τους έχουν γίνει , μεταβιβάζουν, εν όλω ή εν μέρει, τα περιουσιακά τους στοιχεία σε τρίτα, συνήθως συγγενικά τους, πρόσωπα.
Με τον τρόπο αυτό, η ικανοποίηση των δανειστών μέσω αναγκαστικής εκτέλεσης καθίσταται αδύνατη. Στις περιπτώσεις αυτές γίνεται λόγος για «καταδολιευτικές δικαιοπραξίες» και ο νόμος, προκειμένου να προστατεύσει τους δανειστές, παρέχει σε αυτούς το δικαίωμα να στραφούν κατά του τρίτου που απέκτησε το απαλλοτριωθέν περιουσιακό στοιχείο ή του διαδόχου του και να διαρρήξουν την απαλλοτρίωση, στο μέτρο που είναι αναγκαίο για την ικανοποίησή τους. Η αγωγή με την οποία ασκείται το εν λόγω δικαίωμα ονομάζεται «αγωγή διάρρηξης» και ρυθμίζεται στις διατάξεις των άρθρων 939-946 ΑΚ. Η σχετική ρύθμιση ακολουθεί το πρότυπο της «παυλιανής αγωγής» του ρωμαϊκού δικαίου και έχει σκοπό την προστασία του δανειστή από τις δόλιες πράξεις του οφειλέτη.
Όπως προκύπτει από το συνδυασμό των διατάξεων των άρθρων 939-942 ΑΚ , για να γεννηθεί η αξίωση διάρρηξης απαλλοτριωτικής δικαιοπραξίας, πρέπει να συντρέχουν οι εξής προϋποθέσεις: α) απαλλοτριωτική πράξη του οφειλέτη, β) η πράξη αυτή να έγινε με σκοπό βλάβης των δανειστών και αυτός υπέρ του οποίου έγινε η απαλλοτρίωση (τρίτος) να γνώριζε ότι ο οφειλέτης απαλλοτριώνει προς βλάβη των δανειστών του, και γ) η υπολειπόμενη μετά την απαλλοτρίωση περιουσία του οφειλέτη να μην επαρκεί για την ικανοποίηση των δανειστών. Εφόσον διαπιστωθεί η ανεπάρκεια της υπόλοιπης, μετά την απαλλοτρίωση ή τις περισσότερες απαλλοτριώσεις, εμφανούς περιουσίας του οφειλέτη και η συνεπακόλουθη αδυναμία ικανοποίησης των δανειστών, προϋπόθεση που πρέπει να πληρούται κατά τον χρόνο άσκησης της αγωγής, τίθεται το κρίσιμο ερώτημα αν γεννάται δικαίωμα διάρρηξης για τις απαλλοτριώσεις που έχουν λάβει χώρα.
Διαπιστώνεται στο σημείο αυτό και στην προσπάθεια απάντησης του ανωτέρω ερωτήματος η εξής σύγκρουση συμφερόντων: από τη μία πλευρά ο οφειλέτης, έχοντας δικαίωμα, στο πλαίσιο της συμβατικής του ελευθερίας να διαθέτει τα περιουσιακά του στοιχεία, και να καταρτίζει συμβάσεις, έχει συμφέρον να μην διαρρηχθεί η απαλλοτρίωση. Από την άλλη ο δανειστής, έχοντας συμφέρον να ικανοποιήσει την αξίωσή του, επιθυμεί τη διάρρηξη της απαλλοτρίωσης. Δεδομένου ότι μόνη η βλάβη του δανειστή δεν αρκεί, κατά τη διάταξη του άρθρου 939 ΑΚ, με ποια κριτήρια θα αρθεί αυτή η σύγκρουση;
H απάντηση βρίσκεται στην προϋπόθεση της συνδρομής δόλου στο πρόσωπο του οφειλέτη ως προς τη βλάβη του δανειστή και δευτερευόντως, εάν αυτή συντρέχει, στη γνώση του τρίτου ως προς τον δόλου του οφειλέτη. Το ενδιαφέρον μας, επομένως, εστιάζεται στον δόλο του οφειλέτη όχι μόνο διότι αυτή συνιστά το αξιολογικό θεμέλιο του θεσμού της διάρρηξης αλλά και γιατί παρουσιάζει τις μεγαλύτερες αποδεικτικές δυσχέρειες σε τέτοιο βαθμό ώστε να μπορεί να λεχθεί ότι η έκβαση της συντριπτικής πλειοψηφίας των υποθέσεων που άγονται ενώπιον των πολιτικών δικαστηρίων εξαρτάται από την απόδειξη του δόλου του οφειλέτη.
